Wiadomość #246990

[sylkis]

Bardzo ciekawe, kontynuuj proszę.

Serio? To nie trolololo? No to jedziemy!

* Używam raczej anglojęzycznej nomenklatury i na bieżąco ją sobie tłumaczę na polski po swojemu, jak coś i zapisy też będą nie spełniały formalnych wymogów, bo piszę tutaj w dużym uproszczeniu, także teges. *

Jakby ktoś nie ogarnął, to w ogromnym, ogromnym skrócie:

Spoiler

GVS to coś, co miało miejsce na przełomie średniego i nowożytnego angielskiego (gdzieś w czasach między Chaucerem i Szekspirem), w wyniku którego np. piszemy 'I' (ja), a wymawiamy to jako 'aɪ', piszemy 'green', a mówimy 'gri:n', tool - 'tu:l' itp. Kiedyś się je wymawiało jako 'i:', 'gre:n', 'to:l' itd.

Krótkie wprowadzenie do kilku podstawowych zagadnień z fonetyki:

Spoiler

Teraz dla nieogarniających małe wprowadzenie do tego, czym jest tzw. vowel chart - to taki wykres, na podstawie którego określa się graficznie wymowę samogłosek. Tutaj wikipediowy wykres dla języka polskiego, choć w rzeczywistości nasze samogłoski są o wiele bardziej skupione w okolicach środka, ale powinno dać wam pewien pogląd o co chodzi. A teraz - jak to czytać? Po lewej stronie macie "przednie" samogłoski, których brzmienie mówiąc laicko ja bym określił jako "jasne", natomiast po prawej są "tylne" samogłoski, które określiłbym jako "ciemno" brzmiące. Z kolei u góry mamy "wysokie"/"zamknięte" samogłoski (wymawiane ze względnie niewielką szczeliną pozostawioną przez język), a na dole są "niskie"/"otwarte", tak jak np. 'a', które mówimy u dentysty po to, aby szeroko mu pokazać wnętrze naszej japy.

Wikipediowy wykres dla czystych samogłosek w RP.

Kolejne zagadnienie - na początek, to ':' oznacza, że jakąś samogłoskę wymawiamy długo - w angielskim robi to różnice w znaczeniu, jakby ktoś nie podłapał w wymowie kontrastów między np. 'beach' i 'bitch', albo 'sheet' i 'shit' W dzisiejszych brytyjskich dialektach w większości istnieją pary długich i krótkich odpowiedników (różnie to bywa w różnych dialektach).

Długie i krótkie samogłoski to tzw. czyste samogłoski (pure vowels), albo monoftongi. Oprócz nich istnieją jeszcze dyftongi i wg. większości badaczy tryftongi. Aby wytłumaczyć czym one są wspomnę jeszcze o istnieniu tzw. półsamogłosek - np. w polskim zapisujemy nasze jako j, ł. A teraz spróbujcie wyczuć różnicę w brzmieniu i tego, jak układacie język, jaka jest różnica między 'i' i 'j' wymawianymi w izolacji, podobnież 'u' i 'ł'. A teraz powiedzcie 'ai' i 'au' tak, aby tam były 'i' i 'u', a nie 'j' i 'ł', ale żeby one wciąż pozostały - nazwijmy to - niesylabiczne Generalnie dyftong to tak jakby dwie samogłoski sklejone tak, że się tworzy jedna, która nie ma stałej określonej wartości na wspomnianym vowel chart, a jest w wymowie tak jakby "ślizgiem" pomiędzy dwoma punktami na nim (z naciskiem na jeden z nich, w RP zawsze na pierwszym). Tryftongi, jak się łatwo domyślić, składają się z 3 elementów. Można je usłyszeć w słowach jak 'fire' - 'faɪə', albo 'hour' - 'aʊə'. Tak, oba te słowa to jedna sylaba - ba! Pierwsze składa się z dwóch głosek, a drugie z... jednej.

Zanim ktoś zacznie się kłócić, to zaznaczam, że niektórzy badacze twierdzą, że nie ma tryftongów, że to tylko dyftongi dodaną dodatkową schwą (to takie dziwne coś wyglądające jak 'e' do góry nogami na samym środku wykresu - przez Polaków często wymawiane jako 'y', 'o', 'a' lub 'e' w zależności od słowa, np. w "station", player) na końcu - ja jednak przyjmuję 'szkołę', że język angielski nie toleruje stawiania obok siebie dwóch samogłosek i albo zlewa je w jedną, albo wciska pomiędzy nie spółgłoskę ('r' po niskich samogłoskach, lub tam, gdzie występują one w pisowni, 'j' po wysokich przednich, 'w' po wysokich tylnych - tym samym podręcznikowy przykład "law and order" wymawiamy jako 'lɔ:rənɔ:də').

Dyftongi w RP wg. wikipedii. Wymawiamy punkt początkowy i "strzałeczkę" Tryftongi w angielskim są 2: 'aɪə' i 'aʊə'. Łatwo sobie na podstawie dyftongów je na wykresie wyobrazić

Wszystkich samogłosek możecie posłuchać na wikipedii, albo na stronie uczonego zwanego Ladefoged, amerykańskiego guru fonetyki, niestety już zmarłego.

Dobra. To teraz do rzeczy co się stało podczas GVS.

Spoiler

Podczas GVS przekształciły się dawne długie samogłoski. W maksymalnym skrócie i uproszczeniu: 'i:' i 'u:' przemieniły się w dyftongi 'aɪ' i 'aʊ', a wszystkie długie samogłoski "poniżej" na vowel char'cie przesunęły się o "stopień wyżej", czyli np. wspomniane na początku 'e:' stało się 'i:', a 'o:' stało się 'u:' i tak dalej.

Są dwie główne teorie ku temu: push-chain i drag-chain.
- ta pierwsza głosi, że wpierw samogłoski "z dołu" zaczęły się przesuwać "w górę", przez co zabrakło miejsca dla starego 'i:' i 'u:', a więc aby zachować kontrast pomiędzy nimi, a nowo przesuniętymi samogłoskami, musiały się przekształcić w dyftongi.
- ta druga natomiast głosi, że to wpierw "i:" i "u:" stały się dyftongami, przez co zwolniły miejsce po sobie w systemie fonetycznym - a że języki mają tendencję do dążenia do swoistej harmonii i symetrii, to reszta samogłosek się poprzesuwała (i trochę też podzieliła na samym dole) tak, że zajęła ich miejsce.

Oprócz tego później jeszcze też istniały rzecz jasna inne zawirowania i zmiany w systemie (jak przekształcenie niektórych długich samogłosek w dyftongi - np. 'e:' w 'eɪ' albo rozbicie "krótkiego u" na krótkie 'ʊ' i krótkie 'ʌ' (przypominające Polakom w wymowie 'a'), ale żadne z nich chyba nie było aż tak znaczące, co GVS.

Moja teoria odnoście dzisiejszego BrE:

Spoiler

Do dzisiaj można w wielu brytyjskich dialektach odnaleźć pozostałości po dawnej wymowie (opierającej się GVS i późniejszym przemianom w systemie) - np. wielu cockneyów wymawia słowo "my" jako 'mi:', zamiast 'maɪ', albo wielu północnych angoli wymówi słowo "study" jako "studi", zamiast 'stʌdi', oraz ogólnie wiele czystych samogłosek ma nieco inne położenie na wykresie.

Eastuary English, jako mieszanka głównie londyńskiego cockney i RP, musi pogodzić konflikty pomiędzy tymi dwoma systemami ułożenia samogłosek. W wyniku tego przemieszania zaczynają się tworzyć nowe zjawiska fonetyczne, "mające na celu" (cudzysłów, bo to się dzieje w społeczeństwie nieświadomie, rzecz jasna) rozwiązanie kłopotów wynikłych ze zderzenia systemów. Najważniejsze wnioski w różnicach względem RP:

- długie 'i:' oraz zredukowane word-final 'i' przechodzą w dyftong 'ei' lub 'ɪi' (zależy od osoby) - jak ktoś oglądał Skinsów (tak, wiem, Bristol to nie okolice Londynu, ale jebać), to można posłuchać jak bohaterkę Effy wołają jako 'əfei'

- długie 'u:' rozbija się na dwa: przed spółgłoską "dark ł" pozostaje w zasadzie bez zmian (np. 'tool' - 'tu:ł'), za to w innych przypadkach przesuwa się do przodu do mniej-więcej środka na górze wykresu do głoski ʉ: brzmiącej prawie jak niemiecki umlaut albo w bardziej emocjonalnej mowie staje się w ogóle dyftongiem 'əʉ', np. move! - "məʉv"!

- ogólne przesunięcie się reszty wykresu (zarówno monoftongów, jak i dyftongów i tryftongów) w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara

- wyjątkiem jest 'aʊ' czasem przypomina wręcz 'ao', ale za to dyftongi typu 'əʊ' brzmią jak 'oʉ', 'eɪ' jak 'æɪ', a 'aɪ' prawie jak 'oɪ', które to z kolei się przesunęło nieco wyżej.

- zanik dyftongu 'uə' na rzecz długiego 'o:' (a zatem zanika kontrast między słowami takimi jak "sure" i "shore")

- ED: przypomianło mi się, że 'æ' rozbija się na długą i krótką wersję, z czego ta długa występuje raczej w krótkich i często używanych wyrazach, a krótka w rzadziej używanych i dłuższych wyrazach. Ponadto, długa wersja plasuje się gdzieś trochę niżej na wykresie, niż krótka.

- i jeszcze parę rzeczy by się znalazło, o których w tej chwili nie pamiętam już, bo nigdy nie zrobiłem notatek z tego, a jedynie w głowie mi to tkwi. Wypisałem też tylko i wyłącznie rzeczy dotyczące samogłosek, ale ze spółgłoskami też występuje parę ciekawych zjawisk, które mają duże znaczenie dla całego systemu fonetycznego.

Ogólnie to sądzę, że obecny stan rzeczy to etap przejściowy i można spekulować jak system będzie wyglądał po jego zakończeniu, właśnie na podstawie tego jak przebiegał pierwszy GVS